Swjedźenske zarjadowanje „50 lět po wudaću Noweho Zakonja – 1966/2016“

Towarstwo Cyrila a Metoda starosći so wot swojeho załoženja w duchu swojeju swjateju patrónow wo nabožne pismowstwo za katólskich Serbow. Z dźensnišim swjedźenskim zarjadowanjom chcemy pokazać na wuznam Božeho słowa k zachowanju wěry a rěče w serbskim ludźe. Wonkowna přičina k tomu su sćěhowace róčnicy:

Před 120 lětami wuńdźe 1896 Nowy Zakoń w přełožku biskopa Jurja Łušćanskeho a kanónika Michała Hórnika, a před 50 lětami wuńdźe Nowy Zakoń jako prěnja kniha nowopřełožka cyłeho Swjateho Pisma, kotrež wuńdźe před dźesać lětami 2006. (přepodaće zwjazka Swjateho Pisma generalnemu wikarej dr. Konradej Zdarsy w Drježdźanskim ordinariaće 17.11.2006 dopołdnja, hlej KP 2006, str. 302).

Pohlad do stawiznow

Z katólskeje strony ma ćišćane Swjate Pismo w serbskej rěči dosć młode stawizny. Při tym zdokonja něhdyši awgustinski mnich Mikławš Jakubica jedyn z prěnich europskich přełožkow Lutheroweho Noweho Zakonja do jedneje druheje rěče. Jeho rukopis w delnjoserbšćinje Žarowskich kónčin z lěta 1548 chowa so jako rěčna drohoćinka w Pruskim kulturnym archiwje w Berlinje.

Prěni přełožk cyłeje biblije wobstara katólski měšnik Jurij Hawštyn Swětlik w lětach wot 1678 do 1711. Z tohole w Budyskim tachantskim archiwje so chowaceho rukopisa zhotowichu so znajmjeńša perikopy abo lekcionar za Bože słužby, w ćišću wudate 1720. Z tym mějachu katólscy Serbja składnosć k zeznaću najwažnišich dźělow biblije słyšo prawidłownje Bože słowo na kemšach.

Sylny impuls k přełožowanju biblije do maćerneje rěče je wězo wot reformacije wušoł. Michał Frencl, rodźeny w Běčicach njedaloko Baćonja, zdokonja směrodajny přełožk Lutheroweho Noweho Zakonja, kotryž wuda jeho syn Abraham Frencl 1706 w Budyšinje.

Mało lět pozdźišo poradźi so 1728 štyrjom dalšim ewangelskim fararjam cyłu bibliju w serbšćinje wudać. Běchu to Jan Běmar, Matej Jokuš, Jan Langa a Jan Wawer z Budyskeho kraja. Tale biblija bu hač do lěta 1905 cyłkownje 11. króć wudata, husćišo přehladana a rěčnje polěpšowana. Jeje nakłady sahachu samo do tysacow. Nanuzuje so prašenje, hač bu tale ewangelska biblija tež tak pilnje „lazowana“ kaž so to w předsłowach doporučeše. Mój mi wot někoho darjeny eksemplar z lěta 1857 je mjenujcy napadnje derje zdźeržany a scyła njewotpřimany wot wjele wužiwanja.

Móžno, zo měješe tež katólske wudaće Noweho Zakonja z lěta 1896 podobny wosud. Złoty rězk a napodobnjena kožana wjazba wuzběhnjetej drje wažnosć Swjateho Pisma, ale njezaručitej zdobom zaběranje z Božim słowom. Pohon k tomu dawataj pak nam do dźensnišeho postawje japoštołow Słowjanow Cyrila a Metoda mjez druhim w Baćońskej cyrkwi. Na listnje w ruce swjateho Cyrila čitamy:„Izkoni bě slowo“ (w spočatku bě słowo). Z tutej prěnjej sadu swjateho sćenja po Janu staj pječa bratraj Cyril a Metod bibliske teksty za swoju liturgisku potrjebu mjez Słowjanami Wulkeje Morawy w 9. lětstotku přełožować počałoj.

Na podobnje wulke předewzaće zmužištaj so tysac lět pozdźišo Serbaj Jurij Łušćanski a Michał Hórnik. Njemóžeštaj ani přełožk swjateju Cyrila a Metoda za zakład wzać, dokelž njeje znate, hač je so wuchował. Jenož jeju zapal móžeštaj sej za přikład brać. Zwjetša tež měnimy, zo bě hłowny přełožowar z njeju sławny Michał Hórnik. Z na Třoch kralow 1896 wot Jurja Łušćanskeho podpisaneho předsłowa mjenujcy wučitamy: „Hdyž buch w lěće 1877 do Prahi jako praeses serbskeho seminara přesadźeny, a po někotrych lětach swojeho powołanskeho dźěła swědomiši, wotmyslich sebi Nowy Zakoń přełožować; mějach dźěn tam dosć přiležnosće k samsnemu powučenju za tak wažne a po wobstejenjach ćežke dźěło. Knjez farar, pozdźišo scholastikus Michał Hórnik, mój dobroćiwy wučer w serbšćinje a dołholětny přećel pohonješe mje k tomu dźěłu a slubi mi swoju podpěru. Postajichmoj sebi, zo chcemoj dźěło mjezsobu tak dźělić, zo ja přełožuju a wón mój přełožk přehlada“ (NZ 1896, str. IV).

A trochu dale rěka: „Hdyž běch s. Evangelije a Japoštołske Skutki přełožił, přepodach w ferijach lěta 1886 manuskript knjezej fararjej Hórnikej k přehladanju. Ze znatej wustojnosću jón wón porjedźeše, wosebje w nastupanju rěčnicy a wobstara z kedźbliwej swěru, ze swojim wótrym wóčkom, kotrež kóždy zmylk pytny, korekturu ćišća“ (NZ 1896, str. VI).

Michał Hórnik so ćišća Noweho Zakonja njedočaka. Tuž Łušćanski piše: „Při jeho smjerći, 22. februara 1894 bě prěnje listno poslednjeho zešiwka - 24.N.Z., list na Hebr. 1,8 – hotowe. Zbytny dźěl pomhaše mi knjez farar J. Skala dobroćiwje přehladać a tež korekturu wobstarać. Hladachmoj, zo by tež posledni zešiwk po zasadach, w prjedawšich zešiwkach nałoženych, dokonjany był“ (NZ 1896, str. VII).

Hdyž běštaj so Jurij Łušćanski a Michał Hórnik „wo čistu a přistojnu serbšćinu“ w swojim přełožku postarałoj, čehodla běše potom trjeba, zo so połsta lět pozdźišo serbscy studenća teologije do nowopřełožka Swjateho Pisma dachu? Prěnja přičina zawěsće bě, zo njebě Nowy Zakoń z lěta 1896 hižo na předań. Wšitke składy serbskich knihow buchu dźě wot nacionalsocialistow sćazane a zničene.

Zdruha běštaj Łušćanski a Hórnik po tehdy w katólskej cyrkwi jeničce připóznatej łaćonskej Vulgaće přełožowałoj, byrnjež tež pilnje z grjekskim originalom přirunujo. Wobšěrne nałožowanje aorista, transgresiwow a participow wo tym swědči. A tola bě so w zjawnym žiwjenju wužiwana serbšćina w běhu lět chětro změniła.

Na lěto 1966 datěrowane „Swjate Pismo Noweho Zakonja“ wuńdźe pak hakle po jutrach 1967. W pjeć pokročowanjach wopisaštaj tehdy Budyski kapłan a redaktor Katolskeho Posoła Měrćin Wićaz a Chróšćanski kapłan Beno Šołta, kak je so za Nowy Zakoń dźěłało. Podam někotre wurězki z jeju rozprawow.

„Bě to rjana słónčna nalětnja njedźela, wona 5. njedźela po jutrach, 10. meje 1953. W mojej małej seminarskej stwi, kotrejež wokni hladaštej na stare chěže a wostudłe dwórčki, zeńdźechmy so serbscy bohosłowcy, kiž běchmy lědoma započeli ze swojimi studijemi tu na nowym měšniskim seminarje w Erfurće. Běchu to Měrćin Salowski, kotryž bě hižo na studijach pobył w Paderbornje, Pawoł Kmjeć, Bosco Kubaš a Měrćin Wićaz. Měrćina Salowskeho wobhladowachmy wot wšeho spočatka jako swojeho nawodnika. A wón nam tež da ideju: kak by było, hdy bychmy so dali do dźěła a započeli přełožować Nowy Zakoń? Hnydom běchmy wšitcy za to. To je tola něšto wulkotne! Runje dźě běchmy do kapsy tyknyli swoje wuswědčenje z grjekšćiny a tak so čujachmy sylni dosć. A serbšćinu derje znajachmy – smy dźě byli na serbskej wyšej šuli w Budyšinje“ (KP 1967, 64).

A tróšku dale w samsnej rozprawje:

„6.9. 1953 předpołožich swojim towaršam přełoženej listaj Tesaloničanam. Dachmy so do zhromadneho korigowanja. Jedyn dósta do rukow grjekski original, druhi słowjanske přełožki: pólski, čěski a ruski, třeći hladaše do Hórnika, kak je wón to tehdom přełožił, štwórty měješe někotre nowe komentary před sobu. Na blidźe ležachu słowniki, gramatiki a druhe přiručki za eksegezu. Tež němske  přełožki mějachmy k přirunanju. Sadu po sadźe, haj słowo po słowje překusachmy. Husto nad jeničkej sadu kłokachmy hodźinu! …

Bohudźak njewostachmy sami. Do Erfurta přińdźechu dalši serbscy teologojo, tohorunja derje w serbšćinje a grjekšćinje wukubłani Jan Kindermann, Beno Šołta, Rudij Kilank, Cyril Pjech, pozdźišo Achim Pjetaš. …

Wosebje rjenje bě, zo dóstachmy nowe schadźowanišćo: knjez pater Stanij Nawka přińdźe do Erfurta za fararja (přisp.:1955). Na jeho farje w Hochheimje bě takrjec naš hłowny serbski kwartěr“ (KP 1967, 65).

Prjedy abo pozdźišo dožiwichu dobrowólni přełožowarjo Noweho Zakonja tež dosć kritiske chwile. Měrćin Wićaz k tomu: „Běchu dlěše časy, w kotrychž so skoro ničo wjace činiło njeje. Wjele wěcow běchu wina: mało wuhladow, zo so kniha wuda, skeptika sobubratrow, kritika wašnja našeho postupowanja, kiž bě bjez dwěla druhdy chětro pomałe, mało časa pola přełožowarjow, kiž mjez tym nimale wšitcy stupichu do duchowneje słužby – ja sam běch po swjećiznje 15 měsacow kapłan we Wostrowcu a w tutych měsacach njejsym ani linki wjace za Nowy Zakoń dźěłał, dokelž zhubich dalokosće dla trochu kontakt ze swojimi sobubratrami, wěsta rezignacija, dokelž njewjedźeše žadyn puć k tomu, zo by so jedyn z nas chwilu znajmjeńša móhł koncentrowanje dokónčenju dźěła wěnować – wšelake ćeže při korekturach a njetrjebawše mjerzanja a tež pjenježne wudawki, kiž móhli so zalutować, maja tu swoje korjenje“ (KP 1967, 71).

Běchu tež prócowanja wo zhromadne dźěło z ewangelskimi bratrami, kotřiž běchu ewangelij po Mateju hižo w nowym zešiwku wudali. Ewangelscy spokojichu pak so – po słowach Měrćina Wićaza -  ze zasadu, „stary tekst jenož tam zwuporjedźić, hdźež je njezrozumliwy abo wopačny. Nic potajkim wšitko znowa přełožić. My wšak so za tutu zasadu njemóžachmy rozsudźić, dokelž chcychmy našemu ludej tekst poskićić, kiž je dokładny dźiwajo na original a nowočasny dźiwajo na rěč, kiž so dźensa rěči, piše a w šulach wuči“ (KP 1967, 72).

Rozsudny nowy impuls do dalšeho njesprócniweho dźěła wuńdź potom z Druheho Vatikanskeho koncila (1962-1965) a z tym zwisowaceho připóznaća maćernych rěčow w liturgiji katólskeje cyrkwje. Za serbsku rěč měješe při tym Mišnjanski biskop dr. Otto Spülbeck wulke zasłužby. Tež k financowanju ćišća bě wón swoju pomoc připrajił a so wo najlěpšu papjeru postarał, štož běše w NDRskich poměrach sobu najrozsudniše. Nětko zarjadowachu so dalši do spomóžneho dźěła. Wuměnkar Michał Nawka a jeho syn Anton Nawka, wuběrnaj znajerjej serbskeje rěče, wšitke přełožki hišće jónu přehladaštaj a rěčnje zhładkowaštaj. Kanónik Jan Andricki jako tehdyši Budyski farar postara so wo cyły rjad wotpisowarkow manuskripta, wo korektorow a posrědnikow, zo móžeše so Nowy Zakoń skónčnje w serbskej ćišćerni Domowiny w Budyšinje 1966 stajeć a ćišćeć.

Podam někotre přikłady zeserbšćenja.

Hrube zmylki

Jako by čerćik za tym tčał, namakaja so w najwjace edicijach ćišćerske zmylki. Wo zetkanju zjawneje hrěšnicy z Jězusom čitamy w Nowym Zakonju z lěta 1966 pola Lk 7,38: „Płačo stupi zady k jeho nohomaj a poča ze sylzami jeho noze mačeć a jej z hłosami swojeje hłowy trěć.“ Pozdaću wšo prawje, jenož zo maš na hłowje „włosy“ (čěsce vlasy) a nic zynčace hłosy z „hł“ pisane.

Wo někim twjerdźić, zo „su přeco zełharni, złe zwěriska a lěnje brjuchi“ a z tym měnić Krećenjow, je hižo zlě dosć, ale to zaměnić na „křesćanow“ je wšo wjace hač zlě. Ale tak bě čitać w lisće japoštoła Pawoła Tit 1,12 w NZ z lěta 1966.

Tež wobsahowe zmylenja su fatalne. Tak njebě w Zjewj 12,1 rěč wo „krónje z dwanaće hwězdami“ (kaž so wone jewja tež na chorhoji EU), ale  čerćik bě z dwanaće sčinił dwaceći.

Něšto k „jazyk złamanju“

Kak byšće němske „ängstigt euch nicht“ zeserbšćili?

1896 rěkaše to: „njeznošujće so wysoko“

1966 „njenjezměrujće so“ (=beruhigt euch nicht)

a 2006 „njeznjeměrnjejće so“ (=beunruhigt oder ängstigt euch nicht)

Cyła sada pola Lk 12,29 rěka: „Tuž so njeprašejće, što byšće jědli a pili, a njeznjeměrnjejće so! Za wšěm tym wšak so pohani młodźa“ (němsce: lechzen, gierig sein, ale namaka so w najnowšim Völkelu).

Wulgarny wuraz wostajić, tež napřećo Jězusej?

Jako so Pilatus lud wopraša, što ma z Jězusom činić, wšitcy rjejachu „Na křiž z nim!“ Tak steji we wudaću 2006 a zda so to rěč našćuwanych być. Łaćonske „crucifigatur“ a grjekske „staurotetou“ wupraja telko kaž „ma křižowany być“. Tuž rěkaše 1966: „Ma so křižować!“ 1896 pak: „Křižowany budź!“, štož móhło so tež na prašaceho so Pilatusa měrić. Wersija „Na křiž z nim“ wotpowěduje němskemu „Ans Kreuz mit Ihm!“ (EÜ). Pólska Bibija tysiaćlecia ma „Na krzyž z nim!“ W čěskej bibliji namaka so „Ukřižovat!“ A w lětušim Pasionje w Chróšćicach słyšachmy „Křižuj, křižuj jeho!“ a „Won na Golgotu. Na křiž z nim!“

Wobćežnosć praweho přełožka

Japsk 10,10: „A dokelž měješe (Pawoł) hłód, chcyše pojěsć. Jako pak woni přihotowachu, bu w duchu wuzběhnjeny. A widźeše njebjo wotewrjene...“ (tak Ł/H 1896). W grjekskim teksće jewi so słowo „ekstasis“, kotrež nam dosć praji. Němcy maja za to „Verzückung“. 1966 praji so: „bu jeho duch wustorhnjeny“. 2006 spyta so to polěpšić na „bu w duchu wuzběhnjeny“, potajkim zaso kaž hižo  Ł/H 1896. Dźensa bych był za  Pawoł „bu w duchu rozhnuty“ chiba samo něšto z ekstazu, dokelž widźeše njebjo wotewrjene. K změrowanju: Město germanizma „Měješe hłód“ wuži so hižo 1966: „Běše hłódny a chcyše pojěsć.“

Postup w běhu lět

Jak 1,17:

1896: „Kóžde dobre daće a kóždy dospołny dar je wot horjeka“

1966: „Kóžda dobra darowizna a kóždy dospołny dar stej wot horjeka“

2006: „Kóždy dobry a dospołny dar je wothorjeka“.

Poslednja wersija je zrozumliwa a spomjatkujomna a tuž tež napřećo originalej zastupujomna.

Chrósćicy, 13.02.2016, Gerat Wornar