Tutu prawdu znaja wšitcy: Bibliju su, skoro wuwzačnje, Židźa napisali.

Tola tuta zasada njewuzběhuje jenož narodnosć awtorow, ale tež jich kulturnu identitu, kotraž so zwuraznja přez rozdźělnosć myslenja a originalnosć literarnych formow Swjateho Pisma.

1) Rozdźělnosć myslenja

Biblija, jako kniha, njeje z njebjes padnyła. Je to historiski wutwor, napisany wot woprawdźitych awtorow a wotmysleny za ludźi w šmjatach stawiznow žiwych. Tohodla, zo by so woprawdźe zrozumić móło, što je chcył swjaty awtor w spisu zwuraznić, ma so dokładnje dźiwać na wašnja myslenja, rěčenja a wopisowanja nałožowanych w časach hagiografa.

Tu najjednoriši přikład. My, namrěwcy grjeksko-romskeje ciwilizacije, pokojamy rady młodeho čłówjeka ze słowami: Njezadwěluj, přetož maš hišće wšitko před tobu.

Wotpowědnje našej logice je přichod před nami. Kaž je znate, bu W. Lenin (1870-1924), kotryž je swětły přichod komunizma slubił, na njeličomnych pomnikach z doprědka wupřestrětej ruku předstajany.

Bibliski čłowjek mysli hinak. Za njeho je zašłosć před nim, a přichod – za nim.

Čehodla je to takle? Dokelž je zašłosć znata (wočiwidna), a přichod – njeznaty, to rěka njewidźomny.

Kral Dawid (XI-X) prošacy Boha wo smilnosć za hrěchi, skućene w zašłosći, prosy: „Smil so nade mnu, Božo [...] a wot mojeho hrěcha wučisć mje. Dokelž póznawam swoju njeprawosć, a mój hrěch je stajnje přede mnu“ (Ps 51,3-5).

2) Originalnosć literarnych formow

Bibliscy awtorojo su po čłowjesku pisali – kaž prawi tworićelscy pisarjo, dźakowano kotrymž njebu Bože wozjawnjenje jenož napisane, ale tež sčłowječene. W teologiji mjenuje so tutón proces zakorjenjenja słowa Božeho jako inkulturacija.

Inkulturacija bibliskich tekstow zwuraznja so wosebje w literarnych formach a družinach. Tohodla ma so při wuslědźenju intencijow hagiografow mjez druhim tež dźiwać na literarne družiny. Cyle hinak so mjenujcy prawda zrozumi a zwuraznja w historiskich tekstach rozdźělneho razu a w profetiskich abo poetiskich literarnych twórbach. Komentator dyrbi potajkim zwěsćić zmysł, kotryž je hagiograf we wěstych wobstejnosćach zwuraznić chcył, pod wuměnjenjemi swojeho časa a swojeje kultury a woprawdźe zwuraznił z pomocu literarnych družin, kotrež su so w tehdyšim času wužiwali.

K lěpšemu zrozumjenjenju sćěhowacy přikład. Derje wěmy, zo bě žiwjenje Abrahama (XX-XVIII) wšelakim pruwowanjam wustajene. Najwjetša z nich wšak bě woprowanje Izaaka. Wěmy wo tym z kapitla 22 Knihi Genezis.

Poměrnje často cituje so tónle wotrězk jako najlěpši dopokaz Abrahamoweje njepowalneje wěry. Přida so potom rady hišće komentar: Hlejće, kak wulka běše wěra Abrahama. Bóh přikaza jemu zwoprować Izaaka, a Abraham so jeho njewopraša: Čehodla?

A zawěrno, hłowny patriarch Israela njestaja Bohu žane prašenja. Tola je tajke komentowanje woneho podawka jara njeprawidłowne.

Přetož na tute wašnje wutwori so wobraz Abrahama-nadčłowjeka, kotryž nas spodźiwa, ale njeangažuje, kaž tež to, zo njebě Abrahamej lochko, Božu wolu přijeć a přewjesć.

Zwotkel to wěmy? Čitajmy tekst:

„Po tutych podawkach pruwowaše Bóh Abrahama a rjekny jemu: »Abrahamje, Abrahamje!« Wón wotmołwi: »Tu sym!« Na to wón praji: »Wzmi swojeho syna, swojeho jeničkeho, kotrehož lubuješ, Izaaka, a dźi do kraja Morija a wopruj jeho na horje, kotruž ći praju, jako palny wopor!« Abraham stany nazajtra zahe, zesedła swojeho wóslika, wza dweju wotročkow sobu a swojeho syna Izaaka. Po tym zo bě drjewa za palny wopor nakałał, nastaji so na puć a poda so na městno, kotrež bě jemu Bóh prajił“ (Gen 22,1-3).

Na prěnje pohladnjenje zadźiwa nas Abraham ze swojim stoiskim měrom. Snadź disponuje wón z jenož čitarjej přistupnej informaciju w wě, zo je to jenož běžna proba?

Tola tutu wědu Abraham njeměješe. Wo jeho pruwowanju wě jenož čitar Gen 22,1a, kotryž, w přezjednosći z wotmysłom powědarja, zhoni w rozeznawanju k rjekej wjace. To je jedyn z jara wažnych literarnych srědkow Biblije.

Wo čo so tu potajkim jedna?

Wotmołwa chowa so mjez linkami. Dokładna analyza teksta, a wosebje třećeho hrónčka (Gen 22,3), wotkrywa cyle hinašeho Abrahama.

Pohlejmy na bibliski wotběh Abrahamowych činow:

Logiski wotběh Abrahamowych činow pak měł trochu hinaši być:

Widźimy potajkim, zo rozeznawa so bibliski wotběh Abrahamowych činow wot logiskeho wotběha.

Što to woznamjenja?  Ničo druhe hač to, zo Abraham swoje činy hłuboko přežiwja.

Boža wola jeho hłuboko hnuje a je dospołnje njewočakowana. Spjelnja ju, ale pod wulkimi woporami. Je dospołnje rozbudźeny. Naličeny slěd jeho činow spřećiwja so strowemu rozsudej.

A hišće jedyn, ale wažny detail. Abraham bě bohaty a zamóžny pan, tajki woprawdźity orientaliski šajch (Gen 12,4-5.16; 14,14-16), tola čini wšitko sam. Słužownicy jenož wokoło steja a čakaja (Gen 22,3).

Zawěsće bjerje sej Abraham wotpohladnje wjele chwile žiwjo nadźiju: Snadź sej Jahwe Bóh tola hišće hinak přemysli ...

Tónle přikład pokazuje na jara wažne znamjo bibliskeho pismowstwa, mjenujcy – jeho potajnosć.

Bibliska literatura, jako produkt semitiskeje kultury, w rozeznawanju ke grjeksko-romaniskej literaturje, njeinformuje čitarja wo wšitkim cyle jasnje. Wo wjele wěcach dyrbi so čitar móhłrjec mjez linkami dowědźeć.

Wězo to čitanje poćežuje. Ale zdobom je to wuraz dowěry napřećo čitarjej a jeho inteligency...

DJD