Kajki čłowjek je, wo tym rozsudźa tři přičiny. Sprěnja su to přinarodźene zakładne kajkosće. To rěka, ludźo rozeznawaja so po jich zakładnych kajkosćach charaktera. Hinak prajene – wone su z natury sem wšelake. Jedyn je na př. z natury sem zmužity a druhi bojazny, jedyn je porjadny a tamny njerodny, tón prěni je přijomny a tón druhi skerje njepřijomny. Tajcy su so hižo narodźili. Kóždy z nas ma w sebi to přinarodźene, kotrež na swět sobupřinjese.

Druha přičina je miljej, do kotrehož so narodźi, kotryž čłowjeka wobdawa a wobwliwuje jeho charakter. Zawěsće znaješ na př. tajkich, kotrychž mjenujemy „zaplenčene jejko“. Jeli sej jich žiwjenje bliže wobhladaš, widźiš, zo su so w žiwjenju tohodla z „njekmanymi“ stali, dokelž staj jich staršej předołho plenčiłoj a so wo nich pře jara starałoj, njedawajo jim móžnosće k wojowanju a wubědźowanju, mjenujcy – k tomu, štož wšědne žiwjenje wučinja. Čitam druhdy tež powěsće wo procesach kriminelnych a mordarjow, myslu sej, zo njeby snano tón abo tamny na tajke křiwe puće přišoł, njeby-li był žiwy pod wliwom złeho miljeja.

Ani prěnja přičina (přinarodźene kajkosće), ani druha přičina (wliw miljeja) njemóžetej rozsudźić wo tym, kajki so stanješ a kajki potom sy. Wonej móžetej jenož polěpšować abo poćežować swójski puć.

Třeća přičina je, zo skónčnje zaleži na kóždym samym, kajki so pozdźišo stanje. A to je potajkim na zbožo to, nimo tuteju dweju přičinow, štož čłowjeka formuje. Na kóždym samym zaleži, hač sej wědomje nadźěła swójske kajkosće.

Snano wotmołwiš, hdyž sym wot naroda sem lěni, potajkim tajki wostanu. A hdyž sym dźěławy, tajki tuž budu. Je wěrno, zo njemóžeš cyłkownje čłowjeka změnić, jeho scyła w cyłku někak předźěłać a přeměnić. Tohodla dyrbimy tež jara kedźbować, kak my tamnych posudźujemy. Na přikład: Janej dźe wšitko lochko a spěšnje wot rukow, dokelž je z natury zmužity; za Michała pak móže samsna wěc być z płodom wulkeje prócy a dołheho prócowanja a dźěłanja. Dyrbimy potajkim wobkedźbować naše přirodźene nachilnosće a kajkosće.

Njeje pak wěrno – haj, to je samo wulka łža – zo njemóžeš wjele abo scyła ničo w tym abo tamnym padźe změnić. We woprawdźitosći je tak, zo čłowjek, kotryž chce so přeměnić a ma za to krutu wolu, móže w běhu časa we sebi, jeli so wutrajnje wo to prócuje, wobdźiwanja hódne a njewočakowane wěcy zdokonjeć. K tomu – dwaj přikładaj:

Jedyn muž, znaty ze stawiznow, kiž měješe ćežu nic runje moralnu, ale fyzisku, tón bě potom jedyn z najwjetšich ryćerjow swěta, mjenujcy Grjek Demostenes. Ćežko je, sej to předstajeć a do toho wěrić, ale wón je najprjedy sylnje jakotał. Wšitcy sej myslachu, zo njebudźe tón ženje rěčeć zamóc. A tola bě hinak. Demostenes steješe dołho při brjoze morja z kamuškami w hubje, doniž njeje sej přikubłał wobdźiwanja hódne wurjekowanje, kotrež zadźiwa dźesatki tysacow ludźi. Skónčnje sta so wón z přikładom dospołneho rěčenja. Demostenes tak pokaza, zo, dźěłajo na sebi, je móžno, docpěć njewočakowane rezultaty, je móžne, dóńć k něčemu jónkrótnemu.

Druhi přikład, kotryž chcu naspomnić, je swjaty Franc Salezki, měšnik a biskop. Tón swjaty bě wšudźe znaty wot swojeje přijomnosće a dobroćiwosće k druhim ludźom. To je wšitkim znate. Mało ludźi pak wě, zo tón samsny Franc bě najprjedy žałostny złóstnik, choleriski a njesćerpliwy. Tehdy njebě móžne było, jemu něšto kritiske do mjezwoča prajić – hnydom wotmołwješe lózysce a njepřijomnje. Franc słušeše ludźom wojowarskeje natury, pola kotrychž přijomnosć a wutrobitosć stej słabej. A tola njeje přestał wojować, je so stał dobroćiwy čłowjek.

To stej dwaj wot tysacorych přikładow. Kóždy, jeli chce, a ma k tomu sylnu wolu, móže samo w w najćešich wobstejnosćach swoje najwjetše słabosće a njepočinki wotpołožić, je k dobremu a dospołnemu přeměnić.

Lubi wěriwi. Wšitko, štož je dobre-čłowjeske, je tež křesćanske. My prajimy: Gratia supponit naturam, miłosć twari na naturu. Křesćanska wěra postaji pak hišće wyše moralne idealy, kotrež přesahuja to čisto-čłowjeske. Při dźěle na sebi samym dyrbimy potajkim jako křesćan přidatnu motiwaciju widźeć: Nic jenož ideal dospołneho, harmoniskeho čłowjeka, kotryž sej zasłuži šěroke připóznaće blišich a spokojne žiwjenje bjez problemow. W křesćanskim zmysle dźe sprěnja wo to, zo chcu so najprjedy Bohu spodobać, zo chcu Jemu swoju lubosć wopokazać. Dźe wo to, Chrystusej podobny być, zo bych so z Nim nuternje zjednoćił, zo bych skónčnje z Nim wěčne žiwjenje docpěł.

Što je potajkim w žiwjenju křesćana po Božich słowach wažne? Dosaha to, zo jednorje prajimy: Ja wěrju. Njedyrbi pak bóle naše žiwjenje tomu wotpowědować? Nazhonjamy, zo často chabłamy. A ćežko je druhdy něšto swěrnje dodźeržeć.

Jězus dźensa rjekny: Jeli mnje štó lubuje, budźe moje słowa (moje kaznje) dźerźeć. Mamy so z tutymi Jězusowymi słowami časćišo zaběrać, tute pohłubšić a skónčnje sćěhować. Su to słowa, kotrež namakaš w Swjatym Pismje, na kemšach, w Katechizmje a dalšich knihach. Hdyž sej je pohłubšiš, potom zamóžeš swoju wutrobu cyle Bohu a ludźom z lubosću darić. Hdyž pak jenož je zwjeršnje přiwzaš, so w tebi ničo wulke njestanje.

Přiwzać jeho słowo a dać Bohu swoje dospołne ja – potom maš w znutřkownym swobodu a radosć. Kaž Marija, kotraž nimo swojich maćerskich starosćow, je kóždy dźeń Bože słowa we wutrobje zachowała a wo nich přemyslowała. A tak bě we wšěm na Boha wusměrjena a Bohu spodobna. Křesćan měri so, nic jenož po modlenju, ale kak dźerži swěru Bože kaznje. Chrystus je to žiwjenje – žiwjenje w połnosći, žiwjenje jako žiwe słowo, jako bjezkónčna mudrosć a lubosć.

TAD